Trong tuần vừa qua, có một khám phá làm nhiều người trong giới di truyền học bàn tán xôn xao: Đó là công trình "Big Science" công bố trên Nature cho biết các nhà nghiên cứu đã phát hiện 74 gen (có lẽ chính xác hơn là "genetic variants") có liên quan đến học lực (1). Thật ra, nói "học lực" cũng có thể bàn cãi, vì chính xác tiếng Anh là educational attainment. Tôi không biết nên hiểu phát hiện này như thế nào ...
Tại sao 2 người cùng độ tuổi, cùng giới tính, cùng môi trường (v.v.) mà một người thì có bằng đại học, còn người kia thì tốt nghiệp trung học? Câu trả lời đơn giản nhất là vì hoàn cảnh gia đình và các yếu tố liên quan đến cá nhân. Nhớ thời mới sang đây tị nạn, có người phải lo cho gia đình bên VN nên đành gác lại chuyện học hành để đi tìm việc làm trong các hãng xưởng. Nhưng một thời gian sau ổn định thì những người đó cảm thấy đã hơi muộn để quay lại học hành, nên họ dồn tâm sức cho con cái. Nhưng cũng có những người vừa đi làm vừa đi học (hơi cực khổ), và đạt được những thành tựu trong khoa bảng. Thành ra, nhìn như thế, tôi thấy yếu tố môi trường và hoàn cảnh gia đình có tính quyết định lớn đến học vấn.
Ấy thế mà giới khoa học cho rằng khoảng 20% khác biệt về trình độ học vấn là do di truyền. Họ có chứng cứ nghiêm chỉnh từ mô hình nghiên cứu song sinh. Đó chính là động cơ để họ tìm những gen cụ thể có liên quan đến học vấn. Và, công trình công bó trên Nature tuần vừa qua cho biết họ đã khám phá 74 gen có liên quan đến học vấn. Những khám phá này dựa vào trị số P, sau khi đã hiệu chỉnh cho hàng triệu kiểm định giả thuyết, và do đó, khó có thể nói là do yếu tố ... ngẫu nhiên.
Nhưng có một thông tin rất quan trọng mà các nhà nghiên cứu không nói trong phần abstract (bản tóm tắt): đó là 74 gen này giải thích bao nhiêu phần trăm khác biệt về trình độ họ vấn giữa các cá nhân? Phải đọc kĩ trong bài báo tôi mới thấy con số quan trọng đó: 0.43%. Nói cách khác, 74 gen này chỉ giải thích chưa đầy 0.5% khác biệt về trình độ học vấn giữa các cá nhân.
Như vậy, phát hiện này có lẽ không đến nổi quá nghiêm trọng để chúng ta quan tâm dù nó xuất hiện trên Nature. Cho dù bạn có những gen này thì chúng cũng chẳng có ảnh hưởng đáng kể đến khả năng học tập của bạn. Phải nói đây là một công trình nghiên cứu cơ bản tiêu biểu tốn rất nhiều tiền để có một thông tin mà khả năng sử dụng rất hạn chế.
===